Cmentarz Orląt Lwowskich lub bardziej oficjalnie – Cmentarz Obrońców Lwowa to miejsce pochówku uczestników wojny polsko-ukraińskiej o Lwów i Galicję Wschodnią oraz wojny polsko-bolszewickiej. Także tych, którzy nie polegli w czasie walk, ale zmarli w latach późniejszych. Cmentarz Orląt to wyodrębniona część Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie, o którym też nieco w tym wpisie powiem.
Dzień naszych odwiedzin Cmentarza Obrońców Lwowa to równocześnie dzień w których głosowaliśmy w wyborach parlamentarnych w Konsulacie Generalnym RP we Lwowie. Powiązanie tych dwóch wydarzeń wynikało z bliskiego położenia obydwu obiektów. Nie chodziło nam wtedy o żaden wymiar symboliczny, chociaż teraz wydaje mi się, że moglibyśmy to tak odbierać.
Wojna polsko-ukraińska o Lwów i Galicję Wschodnią
Jest to słabo funkcjonująca w polskiej świadomości wojna, ale tak – miała taka miejsce. Chociaż po I wojnie światowej Polska w 1918 roku zaczęła się odradzać, to jednak odzyskanie wszystkich terenów w jakich funkcjonowała później w 20-leciu międzywojennym nie było natychmiastowe. Wojna polsko-ukraińska toczyła się o przynależność państwową Galicji Wschodniej. Obszar ten, z głównym miastem Lwowem, zamieszkiwała głównie ludność ukraińska na wsiach oraz polska i żydowska w miastach.
Stronami konfliktu były po jednej stronie Zachodnioukraińska Republika Ludowa proklamowana przez społeczeństwo ukraińskie Galicji Wschodniej, a po drugiej stronie – początkowo społeczeństwo Lwowa i lwowski Komitet Ochrony Dobra i Porządku Publicznego, a następnie odrodzone państwo polskie. Na Pokuciu, czyli w krainie historycznej leżącej nad górnym Prutem, w konflikt zaangażowała się również Rumunia.
Wojna polsko-ukraińska o Lwów i Galicję Wschodnią trwała od 1 listopada 1918 do 16 lipca 1919 roku. Zakończyła się zwycięstwem Polski i włączeniem terenów Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej do II Rzeczpospolitej. Rada Ambasadorów, czyli organ wykonawczy traktatu wersalskiego kończącego I wojnę światową, uznał suwerenność Polski na terenie Galicji wschodniej 15 marca 1923 roku.
Wojna polsko-bolszewicka
W przeciwieństwie do wojny polsko-ukraińskiej, tej wojny nie trzeba nikomu przedstawiać. Konflikt pomiędzy odrodzoną Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką funkcjonuje w naszej świadomości narodowej jako wojna w trakcie której Polska uratowała Europę Zachodnią przed rozprzestrzenieniem się rewolucji i ideologi komunistycznej.
Przełomowym momentem wojny polsko-bolszewickiej dla polskiej strony była Bitwa Warszawska. Bitwa ta trwała w dniach 13-25 sierpnia 1920 roku. Zakończyła się decydującym zwycięstwem Polski. Bitwa Warszawska zwyczajowo zwana Cudem nad Wisłą zatrzymała pochód bolszewików na Europę Zachodnią.
Mówienie o Cudzie nad Wisłą wiąże się z krytycznym położeniem Wojska Polskiego w wojnie. Nasza armia znajdowała się u progu klęski. Zwycięstwo przypisuje się często boskiej interwencji. Jednak jak na każdej wojnie, należy je zawdzięczać odwadze żołnierzy i doskonałej strategii dowództwa. Tę ostatnią zawdzięczamy takim dowódcom jak Tadeusz Rozwadowski i Józef Piłsudski. Nie można jednak pominąć olbrzymiej roli porucznika Jana Kowalewskiego. Ten matematyk i kryptolog złamał sowieckie szyfry, dzięki czemu znane były plany i rozkazy strony radzieckiej.
Na marginesie pozwolę sobie w tym miejscu na małą dygresję. Historia lub się powtarzać. Obecnie obserwujemy bohaterskie zmagania ukraińskiej armii z najazdem putinowskiej Rosji. Kto wie, być może z perspektywy czasu będziemy te wydarzenia oceniali podobnie jak wojnę polsko-bolszewicką. Jako bohaterskie przeciwstawienie się odradzającego się państwa hordom barbarzyńców.
Cmentarz Łyczakowski
Założony w 1786 roku Cmentarz Łyczakowski jest najstarszą zabytkową nekropolią Lwowa. Jest on również jedną z najstarszych nekropolii istniejących do dziś w Europie. Zajmuje ponad 40 hektarów. Na jego terenie znajduje się około 300 tysięcy mogił – 2 tysiące w formie kamiennych grobowców i 23 kaplice grobowe. Ponadto 500 posągów i płaskorzeźb. Wiele z nich cechuje wysoka wartość artystyczna. Ponadto reprezentują one różne style. Teren cmentarza pełny jest starych drzew tworzących szereg alei.
Na Cmentarzu Łyczakowskim pochowani są zarówno Polacy jak i Ukraińcy. W tym wielu zasłużonych dla obydwu krajów ludzi kultury, nauki i polityki. Wśród zasłużonych Polaków wymienić można matematyka Stefana Banacha, twórcę spółdzielczych kas oszczędnościowych Franciszka Stefczyka, architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Ten ostatni jest twórcą Teatru Wielkiego we Lwowie, czyli Opery Lwowskiej. Z innych znamienitych Polaków pochowanych na Cmentarzu Łyczakowskim wymienić można też Gabrielę Zapolską i Marię Konopnicką. Oraz dziesiątki innych.
Wśród pochowanych na cmentarzu zasłużonych Ukraińców wymienić można pisarza i poetę Iwana Franko, kompozytora Mykoła Kołessę, śpiewaczkę operową Salomeę Kruszelnicką czy malarza i rzeźbiarza Leopolda Lewickiego.
Cmentarz Obrońców Lwowa utworzono w części Cmentarza Łyczakowskiego wiosną 1919 roku. Cmentarz Orląt Lwowskich znajduje się od południowo-wschodniej strony Cmentarza Łyczakowskiego. Od strony Parku Pohulanka.
Orlęta Lwowskie
Orlęta Lwowskie to określenie młodych obrońców Lwowa walczących po stronie polskiej w latach 2018-2020. Określenie odnosi się do walczących zarówno w wojnie polsko-ukraińskiej jak i polsko-bolszewickiej. Większość poległych Orląt pochowano na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Stąd potoczna nazwa cmentarza – Cmentarz Orląt Lwowskich.
Orlętami Lwowskimi byli młodzi mieszkańcy Lwowa. Byli to ochotnicy – studenci, uczniowie, urzędnicy, robotnicy. Zarówno chłopcy jak i dziewczyny. We Lwowie nie było wówczas regularnych oddziałów Wojska Polskiego. Najmłodszym spośród Orląt był Jaś Kukawski. Miał 9 lat. Natomiast 13-letni Antoni Petrykiewicz został kawalerem Orderu Virtuti Militari. Najmłodszym w historii.
Cmentarz Orląt Lwowskich
Cmentarz Obrońców Lwowa pierwotnie zaprojektowany był w stylu art deco. W 1971 sowieci przy pomocy czołgów i maszyn budowlanych dokonali jego dewastacji. Zniszczyli kolumnadę i znaczną część grobów. Chociaż do aktów dewastacji i plądrowanie dochodziło już wcześniej, ten był wyjątkowo ordynarny i nikczemny. Na szczęście po upadku ZSRR Cmentarz Obrońców Lwowa został zrekonstruowany. Uroczyste otwarcie odbudowanej nekropoli nastąpiło 24 czerwca 2005 roku. W uroczystościach brali udział prezydenci Polski i Ukrainy – Aleksander Kwaśniewski i Wiktor Juszczenko.
Charakterystycznymi elementami Cmentarza Orląt Lwowskich po odbudowie są m.in. Kaplica Obrońców Lwowa, leżące poniżej niej katakumby oraz Pomnik Chwały. Ten ostatni przed dewastacją miał kształt dwunastokolumnowej gloriety, czyli samodzielnej budowli ozdobnej w formie otwartego pawilonu z kolumnami i arkadami. Obecnie symbolicznie stoi jedynie centralna jej część i pozostałości kolumn. Większość grobów ma postać prostych nagrobnych płyt i krzyży z białego kamienia.
Wśród najmłodszych pochowanych na Cmentarzu Orląt Lwowskich bohaterów, obok wspomnianych wcześniej Jasia Kukawskiego i Antoniego Petrykiewicza, spoczywa wielu chłopców w wieku od 12 do 16 lat. Spoczęło tutaj również wiele kobiet biorących udział w obronie Lwowa. Można by wymienić wiele nazwisk, dlatego symbolicznie wspomnę chociaż kilka. Helena Brutelówna była sanitariuszką. Felicja Sulimirska była kurierką. Karolina Płanetówna miała 18 lat.
Wśród pochowanych na Cmentarzu Obrońców Lwowa nie brakuje również żołnierzy zawodowych, w tym dowódców. Groby dowódców i działaczy znajdują się w pobliżu katakumb. Wśród nich są kapitan Stefan Bastyr, Senator RP Tadeusz Cieński, generał WP Ryszard Hausner. W kryptach w katakumbach spoczywają bohaterowie wybrani przez specjalną komisję. W krypcie spoczywa m.in. porucznik Iwo Nałęcz Skałkowski, pośmiertnie mianowany rotmistrzem. Kawaler Virtuti Militari.
Cmentarz Orląt Lwowskich – odbudowa
Odbudowa Cmentarza Orląt Lwowskich nie była zadaniem łatwym. Między innymi ze względu na wzajemne poczucie historycznych krzywd wśród narodów polskiego i ukraińskiego. I ze względu na klimat polityczny. Spory towarzyszyły m.in. kwestii odsłonięcie przed Łukiem Chwały posągów lwów. W trakcie naszej wizyty we Lwowie nie mieliśmy jeszcze okazji ich zobaczyć. Podobno odsłonięte zostały 20 maja 2022 roku. A więc już po napaści putinowskiej Rosji na Ukrainę. Mer Lwowa wyraził wówczas nadzieję, że będą one krokiem do wzajemnego wybaczenia historycznych krzywd.
